Θαλασσινά μπάνια στο κέντρο της Αθήνας – Το παράτολμο σχέδιο ενός μαθηματικού να φέρει τη… θάλασσα πιο κοντά – Ελεύθερος Τύπος

Το κενό αυτό επιχειρείται να καλυφθεί με μια εξαιρετικά πρωτότυπη ιδέα: αφού οι Αθηναίοι δυσκολεύονται να πάνε στη θάλασσα, ας πήγαινε η… θάλασσα στους Αθηναίους! Εμπνευστής της παράτολμης ιδέας είναι ο Αντώνιος Δαμασκηνός, εξαιρετικός μαθηματικός της εποχής, με σπουδές σε Πανεπιστήμιο Αθηνών και Σορβόννη, που διδάσκει Τριγωνομετρία και Ανάλυση στον πρόδρομο του σημερινού Πολυτεχνείου (τότε Σχολείο των Τεχνών). Το 1880 ο Δαμασκηνός βάζει σε εφαρμογή το μεγαλόπνοο σχέδιο.

Σωλήνες

Από το ατμοκίνητο αντλιοστάσιο που εγκαθιστά στην παραλία του Νέου Φαλήρου, ξεκινούν μεταλλικοί σωληνωτοί αγωγοί που, μέσω της σημερινής λεωφόρου Συγγρού (τότε οδός Φαλήρου), μεταφέρουν το θαλασσινό νερό στην περιοχή που βρίσκεται ανάμεσα στον σημερινό Νέο Κόσμο και το Μετς. Εκεί, το νερό, αφού πέφτει σε δεξαμενή μήκους 80, πλάτους 14 και βάθους 5 μέτρων, εν συνεχεία μοιράζεται σε δύο αντίστοιχου μεγέθους, αλλά μικρότερου βάθους, δεξαμενές: «…και ων το ύδωρ θέλει διαρκώς ανανεοί, του ανανεουμένου ύδατος χυνομένου εντός μεγίστης εξωτερικής δεξαμενής, ήτις θέλει αποτελέσει θάλασσαν, εγκλείουσαν ως εν μικρά νήσω τας δε δεξαμενάς και τον όλον περίβολον», αναφέρει διαφημιστική καταχώρηση της εποχής. Οι δύο πισίνες-δεξαμενές (ανδρών-γυναικών) περικλείονται από ξύλινα δωμάτια και σκάλα που οδηγεί απευθείας στο νερό, χωρίς να είναι δυνατή η… πονηρή παρακολούθηση. Ακόμα, στον ίδιο χώρο οι Αθηναίοι θα ανακαλύψουν το, άγνωστο μέχρι τότε, ντους.

Στον τεράστιο εξωτερικό χώρο των λουτρών έχει δημιουργηθεί πλατεία με μικρό ξενοδοχείο, καφενείο, αρκετό πράσινο για περιπάτους, με δρομάκια «…καλώς εστρωμένα και επαρκώς φωτιζόμενα», ενώ μεταξύ 5 μ.μ.-9 μ.μ. λουόμενους και περιπατητές συνοδεύουν μουσικές ορχήστρες με ρυθμούς της εποχής. Το κοινό μπορεί να φτάσει στα λουτρά μέσω λεωφορείων που αναχωρούν ανά δεκάλεπτο, από τις πλατείες Συντάγματος και Ομονοίας, μεταξύ 5 π.μ.-10 π.μ. και 5 μ.μ.-10 μ.μ. Οι τιμές για το πλήρες πακέτο είναι αρκετά καλές.

Αρχικά, η ανταπόκριση του κόσμου στο εγχείρημα είναι ενθουσιώδης, με τους Αθηναίους να συρρέουν κατά ομάδες στις πολυτελείς εγκαταστάσεις που την είσοδό τους κοσμεί ανάγλυφη παράσταση του Ποσειδώνα και της Αθηνάς.

Προβλήματα

Σύντομα όμως αρχίζουν τα προβλήματα. Η μη συχνή ανανέωση του νερού έχει ως αποτέλεσμα να είναι στην αρχή ανακουφιστικά δροσερό, αλλά στη συνέχει ανυπόφορα ζεστό. Το πρόβλημα επιτείνει η… διαφήμιση των λουτρών που αναφέροντας τους εκατοντάδες καθημερινούς επισκέπτες, κινεί υποψίες για την υγιεινή ενός χώρου που δεν ανανεώνεται συχνά το νερό. Η επιδημία τύφου, που το 1881 σκοτώνει 1.000 πολίτες, στρέφει τον Τύπο αλλά και τους ανταγωνιστές εναντίον των λουτρών.

Την ίδια εποχή ξεκινούν τα λουτρά του Νέου Φαλήρου, με την πρόσβαση σε αυτά να είναι πλέον ευκολότερη μέσω του τροχιόδρομου. Πλέον το εγχείρημα του Δαμασκηνού, παρά τις χαμηλές τιμές του, αποτελεί εύκολο στόχο των ανταγωνιστών. Προβλήματα αναφέρονται και στις σχέσεις του επιχειρηματία με τον Δήμο Αθηναίων, αφού το άδειασμα των δεξαμενών μέσα στον Ιλισό προκαλεί την οργή του Δήμου και των κτηματιών της περιοχής.

Ο Δαμασκηνός προσπαθεί να αξιοποιήσει το θαλασσινό νερό και με άλλους τρόπους. Δημιουργεί κοντά στις δεξαμενές καθαριστήριο βαρελιών κρασιού (που μέχρι τότε καθαρίζονται στις φαληρικές ακτές), με τιμές πολύ χαμηλότερες από τις τότε ισχύουσες. Προτείνει στον Δήμο Αθηναίων το θαλασσινό νερό ως λύση του τεράστιου προβλήματος της σκόνης με το κατάβρεγμα των δρόμων, καθώς και το πλύσιμο των σφαγείων με αυτό. Παρότι κάποια χρόνια αργότερα ο Δήμος θα εφαρμόσει την ιδέα του καταβρέγματος των δρόμων με θαλασσινό νερό, τότε απορρίπτει όλες τις προτάσεις του Δαμασκηνού ωθώντας τον στην απελπισία.

Ηδη, από το 1884, οι συχνές απουσίες του από τα μαθήματα, λόγω επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, τον οδηγούν εκτός Σχολής Τεχνών, με τον διευθυντή της Σχολής Α. Θεοφιλά να επισημαίνει με αναφορά του στο αρμόδιο υπουργείο ότι ο Δαμασκηνός «Ενεκα ιδιωτικών αυτού συμφερόντων, κωλύεται εις την εκπλήρωσιν των καθηκόντων του. Το δημόσιο λειτούργημά του δεν αναγνωρίζει ιδιωτικά συμφέροντα ως λόγους δικαιολογούντας παράβλεψιν καθήκοντος».

Μεταφορά

Στα μέσα της δεκαετίας του 1880, τα λουτρά μεταφέρονται κοντά στους Στύλους του Ολυμπίου Διός, αλλά πλέον ο κόσμος προτιμά τις πολυτελείς φαληρικές εγκαταστάσεις, οδηγώντας έτσι τον Δαμασκηνό στην οικονομική καταστροφή. Φεύγει απογοητευμένος στη Γαλλία και εμφανίζεται εκ νέου στην Αθήνα είκοσι χρόνια μετά «…λευκογένειος, με τους ώμους κυρτούς, φέρων τον κατηραμένον πλέον υψηλόν πίλον θαμβόν εκ της πολυκαιρίας και επενδύτην με τριμμένην την μηλωτήν του περιλαιμίου», όπως γράφουν οι εφημερίδες, για να πεθάνει λίγο αργότερα ξεχασμένος από όλους στο γηροκομείο.

Κόστος εισόδου και ξαπλώστρας…

Η απλή είσοδος στα λουτρά κοστίζει 20 λεπτά, οι… ξαπλώστρες της εποχής 40 λεπτά, ενώ το μετ’ επιστροφής λεωφορείο μεταφοράς κοστίζει περίπου 40 λεπτά. Τα παιδιά κάτω των οκτώ ετών πληρώνουν μισό εισιτήριο, ενώ οι υπηρέτριες που συνοδεύουν τις κυρίες, αν δεν κάνουν μπάνιο, πληρώνουν μόνο εισιτήριο εισόδου.

Τον Μάιο του 1880, ο Αντώνιος Δαμασκηνός δημοσιεύει στη σατιρική εφημερίδα «Μη χάνεσαι» ένα διαφημιστικό κείμενο στο οποίο μας προσφέρει πολλά στοιχεία για τον φιλόδοξο στόχο του, που τον αναφέρει ως «Θαλάσσια λουτρά Αθηνών»: «Οι λουόμενοι άνδρες θέλουσι λαμβάνουν δωρεάν μικράν περισκελίδα, ης η χρήσις είναι απαραίτητος, ποδήρη εσθήτα (peiguoir) και χειρόμακτρον, τα πάντα εκάστοτε καλώς πλυμένα, αμεταχείριστα και καλώς διπλωμένα. Αι δε γυναίκες, επειδή συνήθως φέρουσι μεθ’ αυτών τα προς λούσιν αναγκαία ενδύματα, θέλουσιν έχει δωμάτια ευρυχωρότερα των ανδρών και εντός αυτών νιπτήρα και κάτοπτρον μετά γλυκέος ύδατος προς πλύσιν, προσέτι δε μεγάλην, ευρύχωρον και ευάερον αίθουσα, πάντες δε και πάσαν υπηρεσίαν καθαρά και πρόθυμον».

Εν συνεχεία ο Δαμασκηνός παραθέτει οφέλη και πλεονεκτήματα που έχουν όσοι επιλέγουν τα λουτρά του και όχι το μπάνιο στη θάλασσα:

«1^ον: Οικονομία χρημάτων, διότι με μόνο 60 λεπτά δύναται πας τις να παράσχη εαυτώ τας διά την υγείαν του αναγκαίας των θαλασσίων λουτρών ωφελείας.

2^ον: Οικονομίαν χρόνου, διότι εντός το πολύ μίας ώρας δύναται και ο έμπορος και ο βιομήχανος και αυτός ο εργατικός να κάμνη χρήσιν αυτών, χωρίς ουδόλως να πάθωσι τα συμφέροντά του.

3^ον: Ασφάλειαν υγείας και ζωής, διότι ούτε υπό των βίαιων ρευμάτων του αέρος, ούτε υπό της βιαιότητος των κυμάτων, ούτε υφ’ οιουδήποτε άλλου είδους κινδύνου θέλουσιν απειλείσθαι οι τούτοις χρεώμενοι. Τοιαύτη είναι η ημετέρα επιχείρησις, ην θαρρούντως παραδίδομεν προς χρήσιν του αθηναϊκού κοινού».