Βίκυ Τσαλαματά στον «Ε.Τ.»: Η χαρακτική σήμερα αγγίζει τα όρια μιας νέας θρησκείας

«Η χαρακτική ήρθε στον δρόμο μου αναπάντεχα, όπως όλα τα σημαντικά γεγονότα στη ζωή μου που καθόρισαν τη μέχρι τώρα εικαστική μου πορεία», λέει η Βίκυ Τσαλαματά στον «Ε.Τ.» της Κυριακής. «Η σχέση μου με τη χαρακτική ξεκινάει από τις σπουδές μου στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Μπολόνια στα εργαστήρια των μεγάλων δασκάλων μου, Pompilio Mandelli και Paolo Manaresi. Μία βαθιά πρωτόγνωρη συγκίνηση και ενθουσιασμός ήταν τα πρώτα βιώματα από αυτή τη σχέση που με σημάδεψε και που τότε, δεν μπορούσα να φανταστώ πού θα με οδηγούσε. Ηταν η γνωριμία μου με μία άγνωστη, πλούσια εικαστική γλώσσα που σου αποκαλύπτει δρόμους, ανοίγει νέους ορίζοντες».

 Τι είναι για σας το εργαστήριό σας;

Είναι ο ζωτικός μου χώρος. Εκεί μελετώ, διαλογίζομαι, δουλεύω, βιώνω χαρές δημιουργίας.

Πρόσφατα τιμηθήκατε στο Μιλάνο με το «5ο Διεθνές Βραβείο Leonardo da Vinci 2023». Τι είναι για σας τα βραβεία;

Είναι ένα σημαντικό βραβείο, για το σύνολο του εικαστικού μου έργου. Θεωρώ μεγάλη μου τιμή να αξιολογείται η δουλειά μου από σημαντικούς ιστορικούς Τέχνης και curators μουσείων, αλλά και η δυναμική παρουσίαση της δουλειάς μου σε μουσεία και διεθνείς Μπιενάλε και Τριενάλε Χαρακτικής ανά τον κόσμο.

Το Βραβείο της «Διεθνούς Επιτροπής» στη Διεθνή Τριενάλε Χαρακτικής του Livno 2023, στη Βοσνία, ήταν επίσης μία πολύ σημαντική τιμή και αναγνώριση του έργου μου, αφού επιλέχτηκε ανάμεσα σε μεγάλο αριθμό έργων διεθνών καλλιτεχνών και βραβεύθηκε από Διεθνή Επιτροπή προσωπικοτήτων της Τέχνης. Επίσης πρόσφατα μου απονεμήθηκε το 1ο Βραβείο στον Διεθνή Διαγωνισμό «Enter into Art Book Design Project Poetry of Travel – In Memory of Paul Klee», στο Βερολίνο. Κάθε βράβευση είναι μία νίκη που μου δίνει χαρά και ώθηση για την εξέλιξη της δουλειάς.

 Εχετε μια συνεχή παρουσία στο εξωτερικό, σε σημαντικές διοργανώσεις. Μιλήστε μας για όλα αυτά.

Από την αρχή της εικαστικής μου πορείας με ενδιέφερε η παρουσίαση της δουλειάς μου σε διεθνή κέντρα Τέχνης, διότι αξιολογείται το status της δουλειάς, αλλά με ενδιαφέρει και η εκπροσώπηση της πατρίδας μου στα διεθνή δρώμενα.

Συμβαίνει συχνά, η συμμετοχή μου σε διεθνείς οργανώσεις χαρακτικής να γίνεται με τιμητική πρόσκληση του εκάστοτε φορέα, ύστερα από εισηγήσεις επιμελητών που έχουν αξιολογήσει τη δουλειά μου σε άλλες διεθνείς παρουσιάσεις.

Για παράδειγμα, αναφέρω την επί σειρά ετών συμμετοχή μου με τιμητική πρόσκληση στη Διεθνή Μπιενάλε Χαρακτικής στο Μουσείο Τεχνών του Gyor, το οποίο οργάνωσε και ατομική παρουσίαση της δουλειάς μου το 2009. Επίσης τιμητική πρόσκληση συμμετοχής στην Μπιενάλε Αλεξάνδρειας είχα από το υπουργείο Πολιτισμού της Αιγύπτου και την Οργανωτική Επιτροπή της Μπιενάλε το 2001 και το 2003, εκτός διακρατικής συμφωνίας με το υπουργείο Πολιτισμού της Ελλάδος. Πρόσφατα συμμετείχα επίσης με τιμητική πρόσκληση, σε διεθνείς Μπιενάλε Χαρακτικής σε Κορέα, Πορτογαλία, Βοσνία, Ισπανία, Ρουμανία, Πολωνία, Κίνα, Ιταλία, Σιβηρία και άλλες.

Εδώ και αρκετά χρόνια παρατηρούμε ένα φαινόμενο εξωστρέφειας και μία ανάγκη για συνέργειες μεταξύ διεθνών φορέων χαρακτικής, έτσι ώστε να αυξάνεται δυναμικά ο αριθμός των διεθνών εκθέσεων, των συμποσίων και Residencies χαρακτικής.

Σημαντικός επίσης είναι ο ρόλος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, όπου οι καλλιτέχνες ενημερώνονται για τις εκάστοτε διεθνείς Μπιενάλε και Τριενάλε χαρακτικής από τις αναρτήσεις «open calls» αυτών των φορέων.

Πρόσφατα συμμετείχατε στη Διεθνή Τριενάλε Χαρακτικής στην Κρακοβία. Τι παρουσιάσατε;

Θεωρώ σημαντική τη συμμετοχή μου στην Τριενάλε Χαρακτικής της Κρακοβίας 2024, αφού είναι ένας από τους πιο σημαντικούς θεσμούς ανά τον κόσμο, στην οποία έχω συμμετάσχει αρκετές φορές στο παρελθόν. Παρουσίασα το έργο μου «Awereness» που απαντά στη θεματική της φετινής Τριενάλε °Momentum. Διαχειρίζομαι εννοιολογικά και πλαστικά την «αέναη ροή του χρόνου» σε σχέση με τη δυναμική της «ορμής» στη σύγχρονη κοινωνία και την παράλληλη ανάγκη για ετοιμότητα. Είναι μία χαρακτική βίντεο-εγκατάσταση μεγάλων διατάσεων, όπου προβάλλονται αλληλουχίες από ορμητικές ροές πάνω σε μεγάλες επιφάνειες χαρακτικών τυπωμάτων.

Ολα αυτά δείχνουν ότι υπάρχει διεθνής άνθηση της χαρακτικής;

Εδώ και δεκαετίες, στη σύγχρονη πολιτιστική σκηνή, γινόμαστε μάρτυρες μιας έκρηξης της χαρακτικής, αυτής της γόνιμης εικαστικής γλώσσας που εξελίσσεται συνεχώς, με νέες αφηγήσεις και ένα ευρύ φάσμα καινοτόμων διαδικασιών. Η χαρακτική σήμερα είναι ένα φαινόμενο που αγγίζει τα όρια μιας νέας θρησκείας, με έναν συνεχώς αυξανόμενο αριθμό ένθερμων οπαδών καλλιτεχνών που την ανακαλύπτουν και την ακολουθούν.

Σε αυτή την άνθηση, σημαντικός είναι ο ρόλος των Διεθνών Μπιενάλε και Τριενάλε Χαρακτικής των διεθνών συμποσίων και εργαστηρίων χαρακτικής ανά τον κόσμο όπως το Curwen Studio στο Λονδίνο, το Edinburgh Printmakers Studio στη Σκωτία, το Grafikwerkstatt Dresden στη Δρέσδη, το εργαστήριο χαρακτικής στην Guanlan στην Κίνα και πολλά άλλα. Είχα τη χαρά και την τύχη να συνεργασθώ και με τρία αυτά σημαντικά και ιστορικά εργαστήρια.

Οι Διεθνείς Μπιενάλε και Τριενάλε Χαρακτικής ανά τον κόσμο με εννοιολογικές θεματικές γίνονται ο καθρέπτης μιας πολιτικοπολιτιστικής πολυφωνίας, όπου παρουσιάζονται το Status και η εξέλιξη της σύγχρονης χαρακτικής. Οι εννοιολογικές θεματικές γεννούν προβληματισμούς και οδηγούν τον καλλιτέχνη συχνά σε καινοτόμες πρακτικές και ανατροπές.

Ποια είναι η κατάσταση στην ελληνική χαρακτική;

Στη χώρα μας υπάρχει δυναμικό καλλιτεχνών που εκφράζεται με τη χαρακτική και ανταποκρίνεται με ενθουσιασμό στις σύγχρονες προκλήσεις με πολυφωνία προτάσεων.

Ομως οι εκθέσεις χαρακτικής στην Ελλάδα οργανώνονται κυρίως με ιδιωτική πρωτοβουλία. Ελάχιστες είναι οι μεγάλες εκθέσεις χαρακτικής που οργανώνουν κάποιοι φορείς και βέβαια πολύ σπάνια. Δεν υπάρχει στήριξη από το κράτος ούτε χορηγίες.

Η χαρακτική στην πατρίδα μας δεν έχει τη θέση που της πρέπει. Είναι γενικά υποβαθμισμένη. Αντίθετα, σημαντικές σχολές στο εξωτερικό οφείλουν τη φήμη τους στα σύγχρονα εργαστήρια χαρακτικής που διαθέτουν, αλλά και σε προγράμματα μεταπτυχιακών σπουδών, όπως το Slade School of Fine Art του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, όπου έκανα τις μεταπτυχιακές μου σπουδές Master of Art στη Χαρακτική και ήταν μια μοναδική εμπειρία έρευνας, το Royal College και πολλά άλλα σε Ευρώπη και Αμερική.

Δυστυχώς, η ελλιπής ενημέρωση συντηρεί καθεστώς άγνοιας που θεωρεί τη χαρακτική μία απλή τεχνική και όχι μια δυναμικά εξελισσόμενη μορφή τέχνης με παγκόσμια εμβέλεια.

«Η διδασκαλία ήταν θείο δώρο»

 Ησασταν επί 16 χρόνια καθηγήτρια στην ΑΣΚΤ. Αναπολείτε την εποχή της διδασκαλίας;

Η διδασκαλία μου στο Β’ Εργαστήριο Χαρακτικής της ΑΣΚΤ, του οποίου είχα αναλάβει τη διεύθυνση, ήταν θείο δώρο. Ηταν επίσης μια ενδιαφέρουσα συγκυρία, το γεγονός ότι για πρώτη φορά, ανελάμβανε γυναίκα καθηγήτρια τη διεύθυνση Εργαστηρίου Χαρακτικής στη Σχολή Καλών Τεχνών, από την ίδρυσή του.

Το Β’ Εργαστήριο Χαρακτικής εξελίχθηκε σε ένα φυτώριο γόνιμου πειραματισμού και εξωστρέφειας, όπου μαζί με την παραδοσιακή χαρακτική, εφαρμόστηκαν και καινοτόμες πρακτικές που διαμόρφωσαν τη φυσιογνωμία του. Δημιουργήθηκαν συνέργειες με σημαντικά πανεπιστήμια του εξωτερικού, όπως το Slade Schooll of Fine Art, το Wisconcin University στις ΗΠΑ, το Μimar Sinan στην Κωνσταντινούπολη. Ηταν χρόνια θαυμάσιας επικοινωνίας, έρευνας και αγάπης με τους φοιτητές μου, δεσμοί που κρατάνε μέχρι σήμερα.

 Η ποίηση, η λογοτεχνία ενυπάρχουν στη δουλειά σας;

Συχνά η λογοτεχνία συνδέθηκε με το εικαστικό έργο μου. Στο πρότζεκτ «Αστικά Τοπία-Ουτοπικές Πόλεις» συνδέθηκε με τις «Αόρατες πόλεις» του Καλβίνο. Η θεματική σειρά 12 λιθογραφιών του πρότξεκτ «Dream Land» που βραβεύθηκε στη Διεθνή Τριενάλε Χαρακτικής στο Livno το 2013, συνδέθηκε με την ποίηση του Edgar Alan Poe. Αλλά και στη θεματική ενότητα «Μουσικά Τοπία» η μουσική γραφή και κείμενα από παρτιτούρες συνδέονται με το έργο μορφοπλαστκά αλλά και σαν υπομνηματισμός στην εικόνα.

Ποια η σχέση σας με τις άλλες τέχνες; Το θέατρο, τη μουσική, τον κινηματογράφο;

Αγαπώ ιδιαίτερα το θέατρο και τον κινηματογράφο. Υπάρχουν υπόγειες διαδρομές που συνδέουν αυτές τις μορφές τέχνης με τα εικαστικά, όπως είναι η φωτογραφία, το βίντεο, η περφόρμανς, η εγκατάσταση.

Τα επόμενα σχέδιά σας;

Θα συμμετέχω στην 6η Μπιενάλε Χαρακτικής του Čačak (Τσάτσακ) της Σερβίας, που ανοίγει στις 30 Αυγούστου 2024, με το έργο μου Comédie Humaine C 100Χ100εκ. μικτή τεχνική, το οποίο επέλεξε η κριτική επιτροπή.