Ιράν: Τα 6 κρίσιμα ερωτήματα μετά τον θάνατο του Ιμπραχίμ Ραϊσί – Ελεύθερος Τύπος

1 Ποιες θα είναι οι επιπτώσεις των θανάτων του Ραΐσι και του Αμίρ-Αμπντολαχιάν;

Βραχυπρόθεσμα, οι κύριες επιπτώσεις θα είναι εγχώριες και όχι διεθνείς. Η καταπιεστική και ανελεύθερη εξουσία του θεοκρατικού συμπλέγματος είναι υπό τον ανώτατο θρησκευτικό ηγέτη και όχι υπό τον πρόεδρο. Ωστόσο, ο Ραΐσι ήταν ένας έμπιστος συνεργάτης του Αλί Χαμενεΐ και ιδεολογική αδελφή ψυχή του επαναστατικού κληρικού κατεστημένου. Μάλιστα, πολλοί περίμεναν ότι θα ήταν στη διεκδίκηση της θέσης του ανώτατου ηγέτη μετά την αποχώρηση του 85χρονου Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ. Ο θάνατος του Ραΐσι ασφαλώς δημιουργεί νέα δεδομένα. Αυτό δεν εγγυάται την άνοδο του ατόμου που θεωρούνταν ο κύριος αντίπαλος του Ραΐσι για τη ανώτατη θέση, δηλαδή ο Μοτζτάμπα, γιος του Χαμενεΐ. Υπάρχει βαθιά αντίσταση στη νεποτιστική κληρονομιά της εξουσίας στο Ιράν και το ευρύτερο κληρικό κατεστημένο εξακολουθεί να υπερηφανεύεται ότι έχει βαθιά αξιοκρατική σειρά, την οποία η τυχόν άνοδος του Μοτζτάμπα θα υπονόμευε.

2 Θα συνέλθει η κυβέρνηση μετά από αυτό το περιστατικό;

Το πιο πιθανό αποτέλεσμα είναι ο αθόρυβος ανταγωνισμός εντός του κλειστού μηχανισμού του κράτους, με στοιχεία του Σώματος των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης/IRGC και στρατιωτικές και μυστικές προσωπικότητες να ανταγωνίζονται για την εξουσία και για πιθανή περιθωριοποίηση της κληρικής ηγεσίας μακροπρόθεσμα. Αυτή η τάση βρίσκεται σε εξέλιξη στο Ιράν για περισσότερο από μία δεκαετία, καθώς η λαϊκή εχθρότητα για την κυριαρχία των κληρικών αυξάνεται μεταξύ του νεαρού και ολοένα πιο φτωχού πληθυσμού του Ιράν.

Η βασική τάση δεν είναι ουσιαστική αλλαγή βραχυπρόθεσμα. Σχεδόν εξίσου απίθανο είναι να αναδυθεί τώρα μια πολιτική προσωπικότητα μέσα από την κυβέρνηση, υποσχόμενη μεταρρύθμιση, βελτίωση της διακυβέρνησης και οικονομική αναζωογόνηση. Το πόση πραγματική αλλαγή θα επέφερε είναι ασαφές. Η πιθανότητα ριζικής ανατροπής είναι κάτω από 10%.

3 Τι επιπτώσεις θα έχει αυτό στην εξωτερική πολιτική του Ιράν;

Οι πυλώνες της ιρανικής εξωτερικής πολιτικής, συμπεριλαμβανομένου του σημαντικού ρόλου του «άξονα αντίστασης» (Χεζμπολάχ, Χούτι, Χαμάς κ.ά.) στη Μέση Ανατολή, η προσπάθεια να «φλερτάρουν» την Κίνα και τη Ρωσία ως και ο μεγαλύτερος περιφερειακός διάλογος θα παραμείνουν αμετάβλητοι. Ο τελευταίος είναι πιθανό να παρουσιάσει ορισμένα προβλήματα (σε κάποιο βαθμό) επειδή ο Αμίρ-Αμπντολαχιάν ήταν «μερικώς» διπλωμάτης και αραβόφωνος, ενώ είχε περάσει χρόνια καλλιεργώντας σχέσεις μεταξύ των γειτόνων του Ιράν και είχε «κερδίσει» έναν σχετικό βαθμό εμπιστοσύνης στη Σαουδική Αραβία, στα Εμιράτα, αλλά και στην Τουρκία. Εν μέσω τυχόν αβεβαιότητας, θα χρειαστεί λίγος χρόνος για την ανοικοδόμηση αυτών των αραβο-ιρανικών δεσμών.

4 Υπάρχει περίπτωση επαναστατικής επιλογής;

Είναι απίθανο το κοινό να αδράξει τη φαινομενική αταξία και να ξεσηκωθεί εναντίον της ηγεσίας. Πολλοί Ιρανοί αναλυτές (και φίλοι του υπογράφοντα στη Δύση) τη θεωρούν απίθανη, ενώ η περίπτωση του 1979 είναι διαφορετική. Πολλοί Ιρανοί περιφρονούν τον αραβικό κόσμο και η εμπειρία της Αραβικής Ανοιξης δεν παρέχει ιδιαίτερη ενθάρρυνση στη λαϊκή επανάσταση.

5 Ποια είναι η πιθανότητα το συμβάν με το ελικόπτερο να ήταν δολιοφθορά;   

Είναι απίθανο. Βέβαια ο Ραΐσι (γνωστός ως ο «χασάπης της Τεχεράνης») είχε πολλούς εχθρούς, τόσο ξένους όσο και εγχώριους, αλλά ο θάνατός του δεν αλλάζει πραγματικά την εξίσωση. Επιπλέον, οι εξαιρετικά κακές καιρικές συνθήκες που εμπόδισαν τις προσπάθειες διάσωσης είναι ταυτόχρονα μια λογική εξήγηση για το δυστύχημα και ένα δύσκολο στοιχείο για τους σχεδιαστές να το προβλέψουν. Ο εξοπλισμός του προεδρικού ελικοπτέρου ήταν απαρχαιωμένος και αγοράστηκε πριν από την επανάσταση του 1979 που ανέτρεψε τον σάχη Ρεζά Παχλεβί. Προορίζεται να πετάει μόνο σε οπτικές συνθήκες πτήσης και η ιρανική κυβέρνηση δυσκολευόταν να αγοράσει σύγχρονο εξοπλισμό ασφαλείας ως και ανταλλακτικά, λόγω των κυρώσεων.

6 Ποιοι υποψήφιοι είναι οι πιο γνωστοί;

Προηγούμενοι προεδρικοί υποψήφιοι που έχουν ήδη υποβληθεί σε έλεγχο από το Συμβούλιο Κηδεμόνων μεταξύ των πιθανών διαδόχων του Ραΐσι, συμπεριλαμβανομένου και του σκληροπυρηνικού προέδρου του κοινοβουλίου Καλιμπάφ, είναι μέσα στα ονόματα που αναφέρονται. Ο Χαμενεΐ θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί την ευκαιρία για να αποκαταστήσει τον «περιθωριοποιημένο» πρώην πρόεδρο του κοινοβουλίου Αλί Λαριτζάνι, στον οποίο απαγορεύτηκε να είναι υποψήφιος εναντίον του Ραΐσι το 2021, αλλά «είναι πιστός υποστηρικτής του συστήματος». Το 2021, ο Ραΐσι νίκησε τον Moχσέν Ρεζάι, έναν ανώτερο αξιωματικό του Σώματος των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης, που είναι μέλος του Συμβουλίου Σκοπιμότητας, με επιρροή, καθώς και τον Aμπντοναέρ Χεμάτι, έναν τραπεζίτη που ήταν ο μόνος μετριοπαθής στην εκλογική μάχη.

Αν επιλεγεί ένας σκληροπυρηνικός από τις τάξεις του κληρικού κατεστημένου, αυτό θα έδειχνε ότι οι προτεραιότητες είναι η ενότητα, η συντηρητική εδραίωση και η διασφάλιση των προνομίων του θεοκρατικού καθεστώτος.

Η εκλογή προέδρου φέτος θα επιφέρει αλλαγές και στα χρονοδιαγράμματα των εκλογών, καθώς ο επόμενος εκλεγμένος πρόεδρος θα υπηρετήσει πλήρη τετραετή θητεία. Αυτό θα σημαίνει ότι οι μελλοντικές προεδρικές εκλογές θα πραγματοποιηθούν την ίδια χρονιά με τις βουλευτικές εκλογές. Η ιερατική ηγεσία του Ιράν βρίσκεται τώρα «σε άβολη κατάσταση» να βρει τον κατάλληλο διάδοχο του 85χρονου Χαμενεΐ, ο οποίος φέρεται να υποφέρει από πολλά προβλήματα υγείας τα τελευταία χρόνια. Δεν αποκλείεται οι πρώην ανταγωνιστές του Ραΐσι να επιδιώξουν να ωφεληθούν. Αλλα ονόματα που ακούγονται είναι του πρώην επικεφαλής του πυρηνικού προγράμματος, Αλί Ακμπάρ Σαλεχί, ενώ υπάρχει επίσης ελάχιστη πιθανότητα για τη σύζυγο του Ραΐσι, την Τζαμάλα Aλαμολχόντα (που είναι διάσημη ακαδημαϊκός), ως και για το μέλος της Συνέλευσης των Εμπειρογνωμόνων, Αλιρέζα Αραφί.

Συμπερασματικά, η διαδοχή του Ραΐσι κινδυνεύει να μετατραπεί σε συντηρητική εσωτερική διαμάχη. Θα είναι σύντομη η προεκλογική εκστρατεία (50 ημερών) και δεν θα ευνοήσει τυχόν ανεξάρτητους, μεταρρυθμιστές και πραγματιστές υποψηφίους. Η συνέχεια της ιρανικής εξωτερικής πολιτικής είναι εγγυημένη και στα χέρια του Χαμενεΐ και της Επαναστατικής Φρουράς/IRGC.