Οι πρώτες Ελληνίδες στο… άβατο της πολιτικής

Το πρόβλημα είναι και παγκόσμιο, καθώς λιγότερο από το 1/3 των κρατών-μελών του ΟΗΕ είχε (ή έχει) γυναίκα ηγέτιδα! Η ισότιμη συμμετοχή των γυναικών στη λήψη αποφάσεων είναι ουσιώδης για την πραγματική Δημοκρατία και την αντιπροσωπευτικότητα. Ολοι συμφωνούν ότι πρέπει να ενισχυθεί περαιτέρω για να διασφαλιστεί η ισότητα των φύλων στην πολιτική ζωή.

Ομως, η δυνατότητα συμμετοχής των Ελληνίδων στην πολιτική δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Πρωταγωνιστικό ρόλο στην ένταξή τους διαδραμάτισε η Θεσσαλονίκη, καθώς είχε τις πρώτες γυναίκες ψηφοφόρους, ενώ ανέδειξε και την πρώτη γυναίκα δήμαρχο! Πιο αναλυτικά, οι αδερφές Τσιώμου (δηλαδή, η Μερόπη Βασιλικού και η Αγγελική Μεταλλινού) ήταν οι πρώτες γυναίκες στην Ελλάδα που έριξαν την ψήφο τους στην κάλπη, την Κυριακή 14 Δεκεμβρίου 1930, όταν δηλαδή διενεργήθηκαν επαναληπτικές εκλογές στην Περιφέρεια της Θεσσαλονίκης! Είκοσι ένα χρόνια αργότερα, η Ελλάδα ανέδειξε την πρώτη γυναίκα δήμαρχο. Επρόκειτο για την Αρίστη Παγιατάκη, η οποία, το 1951, αναδείχθηκε -μέσω ενός δαιδαλώδους εκλογικού συστήματος- δήμαρχος Θεσσαλονίκης, αλλά δεν ανέλαβε καθήκοντα, διότι ήταν γυναίκα!

Η διαδρομή των τριών άγνωστων γυναικών από τη Θεσσαλονίκη αποτέλεσε έμπνευση για τον γνωστό δημοσιογράφο της πόλης, Βαγγέλη Πλάκα. Υστερα από εξαντλητική και πολύχρονη έρευνα σε αρχεία, εξέδωσε, το 2022, το βιβλίο: «Αρίστη Παγιατάκη. Η πρώτη» και φέτος το: «Οι πρώτες γυναίκες ψηφοφόροι. Αδερφές Τσιώμου». Και τα δύο από τον εκδοτικό οίκο «Μαλλιάρης Παιδεία».

 Εμπνευση

«Αναμφίβολα, οι τρεις γυναίκες μπορούν να αποτελέσουν κίνητρο και έμπνευση. Αν τα κατάφεραν αυτές σε πολύ πιο δύσκολες συνθήκες, μπορούν και οι σημερινές», δήλωσε ο Βαγγέλης Πλάκας, ο οποίος τόνισε ότι αξιολογώντας την πορεία των συγκεκριμένων τριών γυναικών είναι μάλλον άδικοι οι χαρακτηρισμοί «συντηρητική» και «οπισθοδρομική», που κατά περιόδους αποδίδονται στη Θεσσαλονίκη. «Η πρωτοπορία της Θεσσαλονίκης στην πολιτική δράση των γυναικών, που αποτυπώνεται και στα πρόσωπα των Μερόπης Βασιλικού, Αγγελικής Μεταλλινού και Αρίστης Παγιατάκη, δυστυχώς δεν είναι ευρύτερα γνωστή. Οι φορείς της πόλης πρέπει σίγουρα να τις τιμήσουν, αλλά, κυρίως, να φροντίσουν να γίνει γνωστή η ιστορία τους», υπογράμμισε και προσέθεσε ότι το επόμενο βιβλίο του θα κυκλοφορήσει τον Σεπτέμβριο (με αφορμή τη συμπλήρωση πέντε δεκαετιών από την ίδρυση της Ν.Δ.) και αφορά την ιδιαίτερη σχέση του εθνάρχη Κωνσταντίνου Καραμανλή με την πόλη της Θεσσαλονίκης.

ΑΔΕΡΦΕΣ ΤΣΙΩΜΟΥ

 Οι γυναίκες στην κάλπη των δημοτικών εκλογών

Οι αδερφές Τσιώμου, δηλαδή η Μερόπη Βασιλικού και η Αγγελική Μεταλλινού, περίμεναν με αγωνία την Κυριακή 14 Δεκεμβρίου 1930, καθώς θα στήνονταν επαναληπτικές κάλπες στην εκλογική περιφέρεια Θεσσαλονίκης. Ηταν η πρώτη φορά που οι γυναίκες είχαν δικαίωμα ψήφου, υπό την προϋπόθεση να έχουν συμπληρώσει το 30ό έτος της ηλικίας τους και να γνωρίζουν γραφή και ανάγνωση. Στους εκλογικούς καταλόγους ενεγράφησαν μόλις 241 γυναίκες, μεταξύ των οποίων η Μερόπη Βασιλικού και η Αγγελική Μεταλλινού.

«Πρώτη για να ψηφίσει κατέφθασε στο εκλογικό τμήμα, με έκδηλο ενθουσιασμό, η Μερόπη Βασιλικού, η οποία λίγο αργότερα έριχνε την ψήφο της στην κάλπη έχοντας στα δεξιά της τη μεγαλύτερη αδερφή της, Αγγελική, η οποία ακολούθησε αμέσως μετά», δήλωσε ο Βαγγέλης Πλάκας. «Αι πρώται Ελληνίδες που κάμνουν χρήσιν του δικαιώματος της δημοτικής ψήφου. Αι εκλεκταί φίλαι και συνεργάτιδες της “Εφημερίδος των Ελληνίδων” κυρίαι Μερόπη Βασιλικού και Αγγελική Μεταλλινού ψηφίζουσαι κατά την εν Θεσσαλονίκη δημοτικήν εκλογήν της παρελθούσης Κυριακής», αναφέρει δημοσίευμα στον Τύπο της εποχής που συνοδεύεται από φωτογραφία των δύο αδερφών την ώρα της ψηφοφορίας. Μάλιστα, η Βασιλικού δεν ήταν απλώς η πρώτη ψηφοφόρος αλλά στα χρόνια που ακολούθησαν έως το 1934, όταν οι γυναίκες ψήφισαν για πρώτη φορά σε πανελλαδικό επίπεδο, είχε αποδυθεί σε έναν αγώνα, ώστε οι γυναίκες να ενημερωθούν και να προσέλθουν στις κάλπες.

Αντιδράσεις

Ωστόσο, από τον Τύπο της εποχής δεν έλειψαν και οι… παραφωνίες. «Ενώ ήταν ένα ιστορικό γεγονός -οι ίδιοι ανέδειξαν την ιστορικότητα του γεγονότος γράφοντας ότι οι γυναίκες απέκτησαν πολιτικά δικαιώματα-, έκαναν αναφορές σε αντιδράσεις ανδρών, όπως ότι το φαγητό ήταν κρύο ή ότι εκείνη την ημέρα η γυναίκα του σπιτιού πήγε να ψηφίσει και δεν είχε μαγειρέψει ή ότι οι γυναίκες κοιτούσαν τα ψηφοδέλτια για να δουν ποιος ήταν ο πιο όμορφος στις αφίσες για να πάνε να ψηφίσουν… Μια προσέγγιση που αδικούσε το ότι κατάφεραν οι γυναίκες, παρά τα στερεότυπα της εποχής και τις δυσκολίες στο οικογενειακό περιβάλλον, να βγουν μπροστά και να πάνε να ψηφίσουν», τόνισε ο συγγραφέας, επισημαίνοντας πως «η Μερόπη Βασιλικού, σε συνέντευξή της, είχε χαρακτηρίσει ηρωίδες αυτές τις γυναίκες που πήγαν εκείνη την ημέρα να ψηφίσουν, καθώς υπήρχαν και αντιδράσεις».

Οι αδερφές ήταν ιδιαίτερα αγαπημένες. Η Μεταλλινού, η «μακεδονομάχος με το όπλο και την πένα», ακόμη και λίγο προτού φύγει από τη ζωή εργαζόταν ακούραστα για τη διάσωση και τη διάδοση της ιστορίας, της λαογραφίας και των παραδόσεων. Η Μερόπη Βασιλικού, η -κατά τον Βαγγέλη Πλάκα- «συντηρητική επαναστάτρια», ήταν πρωτοπόρα σε πολλά, με μια όμως συντηρητική αντίληψη.

 ΑΡΙΣΤΗ ΠΑΓΙΑΤΑΚΗ

 Πρωτοπόρος σε πολλά

«“Συνάντησα” την Αρίστη Παγιατάκη σε αναφορές ως την “πρώτη γυναίκα δήμαρχο της Θεσσαλονίκης και της χώρας”. Ηρθε πρώτη σε ψήφους στις επαναληπτικές δημοτικές εκλογές του 1951, αλλά, τελικά, δεν ανέλαβε τα δημαρχιακά καθήκοντα. Ηταν, όμως, πρώτη σε πολλά. Πρώτη δημοτική σύμβουλος Θεσσαλονίκης με την πρωτιά εκείνων των εκλογών, ήταν πρώτη διευθύντρια ινστιτούτου και κλινικής, πρωτοπόρα στην ιατρική επιστήμη, στην κοινωνική δράση και το γυναικείο κίνημα, αλλά και “η πρώτη γυναίκα οδηγός”, όπως υπερηφανευόταν ο γιος της, γνωστός δημοσιογράφος, Σπύρος Παγιατάκης. Η Αρίστη Παγιατάκη είναι ένα πρόσωπο που αξίζει μια θέση στην ιστορία της Θεσσαλονίκης, της Αυτοδιοίκησης, της ιατρικής επιστήμης και του γυναικείου κινήματος», τόνισε στον «Ε.Τ.» της Κυριακής ο συγγραφέας.

Πορεία

Γιατρός φυματιολόγος και πολιτικός, η Αρίστη Παγιατάκη γεννήθηκε το 1902, με γονείς τον Ευστράτιο και τη Μαριάνθη Ευνουχίδου, και εξελέγη πρώτη σε ψήφους στις δημοτικές εκλογές του 1951, αλλά, τελικά, δεν ανέλαβε τα δημαρχιακά καθήκοντα. Το φύλο της στεκόταν εμπόδιο στο να ορκιστεί δήμαρχος. Το άρθρο 3 του Νόμου 959/49 το απαγόρευε, καθώς για τις γυναίκες ανέφερε: «Εις τας δημοτικάς και κοινοτικάς εκλογάς ενεργουμένας μέχρι τέλους του 1953, το μεν δικαίωμα του εκλέγειν έχουσιν αι συμπληρώσασαι το 25ον έτος της ηλικίας των, το δε δικαίωμα του εκλέγεσθαι έχουσιν αυταί μόνον διά το αξίωμα του δημοτικού και κοινοτικού συμβούλου»!

Οπως εξήγησε ο κ. Πλάκας, η Αρίστη Παγιατάκη, η οποία έφυγε από τη ζωή στις 12 Μαρτίου 1975, σε ηλικία 73 ετών, έχοντας κατακτήσει σημαντικούς στόχους, ήταν ιδιαίτερα δραστήρια δημοτική σύμβουλος, καθώς είχε αναλάβει δράση σε θέματα κοινωνικά και είχε ενεργό ρόλο σε όλα τα ζητήματα της καθημερινότητας και των έργων που αφορούσαν την πόλη.